Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, 17 Ağustos 1983 tarihinde Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altında, tüzel kişiliğe sahip, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi üzerine bilimsel araştırma ve incelemelerde bulunmak amacıyla Anayasa nın 134. maddesine istinaden 2876 sayılı kanun ile kurulmuştur. 2 Kasım 2011 tarihinde yürürlüğe giren 664 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı nın görevleri yeniden düzenlenmiştir. Bu son düzenlemeyle Kurumumuz, Atatürk ün kişiliği, düşüncesi, ilkeleri ve inkılapları ile Türkiye Cumhuriyeti tarihini ilgilendiren kaynakları ve Cumhuriyet döneminde üretilen temel bilim ve kültür eserlerini incelemek ve yayıma hazırlamak, veya hazırlatmak, Atatürk, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi ile ilgili Türkçe ve yabancı dillerde yazılmış kitap, broşür, dergi ve benzeri materyali toplamak, bilimsel yöntemlerle düzenlemek, görevi ile ilgili konularda bilimsel nitelikli toplantılar, geziler, sergiler düzenlemek, inceleme ve araştırma yapanları ve lisansüstü çalışmalarda bulunanları desteklemek, yurt içinde ve yurt dışında Atatürkçü düşünce, Atatürk ilke ve inkılapları ile Cumhuriyetimizin kuruluşunu hazırlayan ve Cumhuriyet dönemindeki olayların sebepleri ve gelişmeleri konularında üstün başarılı eserler veren yerli ve yabancı gerçek ve tüzel kişileri desteklemek ile görevlidir.16 Nisan 2017 Anayasa Değişikliği Halkoylaması ile 134. maddede yapılan değişiklikle Başbakanlığa ibaresi Cumhurbaşkanının görevlendireceği bakana bağlı şeklinde değiştirilmiştir. 15 Temmuz 2018 tarihinde Resmî Gazete de yayımlanan Bakanlıklara Bağlı, İlgili ve İlişkili Kurum ve Kuruluşlarla İlgili 2018/1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile de Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığıyla ilgilendirilmiştir.Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığının çalışma alanını başta tarih ( özellikle Milli Mücadele dönemi ve Cumhuriyet devri tarihi) olmak üzere dönemin bütün değerlerini içeren ve inceleyen bilgi alanları oluşturmaktadır. Bu bağlamda; iktisat, hukuk, siyaset bilimi, kamu yönetimi, kültür, din, uluslararası ilişkiler, sosyoloji, düşünce, sanat gibi toplumun ve Cumhuriyet döneminin bütün değerleri Merkezin çalışma alanı kapsamındadır.Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı kurulduğu günden bu yana pek çok ulusal ve uluslararası kongre, sempozyum, panel, çalıştay, konferans vb. bilimsel etkinlikler düzenlemiş ve etkinliklerde sunulan tebliğleri yayımlamıştır. Bilimsel etkinlik takvimi hazırlanırken tarihimiz açısından önem arz eden olayların yıl dönümlerine denk gelmesi için özen göstermektedir. Bunun yanında Cumhuriyet in kuruluş ve gelişme sürecindeki olayların bugüne olan etkilerini ve geleceği şekillendirmedeki olası rollerini bilimsel yaklaşımla incelemek, bunun sonucunda elde edilen bilgi, belge, yorum ve sentezleri Türk ve dünya kamuoyuna sunmak amacıyla dört yılda bir olmak üzere Uluslararası Atatürk Kongresi düzenlemektedir.Atatürk Araştırma